Kakdi lagwad काकडी लागवड संपूर्ण मार्गदर्शन

काकडी हे भारतीय पीक असल्यामुळे, देशभर याची लागवड केली जाते. काकडी  लागवड Kakdi lagwad प्रामुख्याने उन्हाळी व खरीप हंगामात केली जाते. महाराष्ट्रात मुख्यत्वेकरून उन्हाळ्यात काकडीचे पीक घेतले जाते. काकडीचा गर थंड असल्यामुळे तसेच त्यात पाण्याचे प्रमाण जास्त असल्याने काकडीला उन्हाळ्यात भरपूर मागणीअसते व चांगला बाजारभाव मिळतो.

हे आर्थिकदृष्ट्या फायदेशीर भाजीपाला पिक आहे. योग्य नियोजन आणि आधुनिक शेती पद्धती वापरून अधिक उत्पादन कसे घेता येईल ते आपण या लेखात पाहूया.

हवामान आणि जमीन:

 * काकडी हे उष्ण आणि कोरड्या हवामानात वाढणारे पीक आहे.

*25-30°C तापमान या पिकासाठी सर्वोत्तम मानले जाते.

* पाण्याचा चांगला निचरा होणारी, मध्यम ते भारी जमीन या पिकास योग्य असते.

* वालुकामय चिकणमाती जमीन या पिकासाठी चांगली आहे.

 * काकडीच्या लागवडीसाठी जमिनीचा सामू (PH) 5.5 ते 7 या दरम्यान असावा.

लागवडीचा हंगाम:

 * काकडीची लागवड खरीप आणि उन्हाळी हंगामात करतात.

 * खरीप हंगामासाठी काकडीची लागवड जून-जुलै महिन्यात करतात.

 * उन्हाळी हंगामासाठी काकडीची लागवड जानेवारी ते 15फेब्रुवारी पर्यंत करतात.

सुधारित/ संकरीत वाण:

खरिपासाठी: फुलेसुंदरी, फुले शुभांगी, शीतल, सलोनी, प्राजक्ता, कोकण किरण

उन्हाळ्यासाठी: सलोनी, पूसा उदय, पूसा संप्रदा, पुना खीरा, पॉइनसेट, फुले शुभांगी, हिमांगी

हायब्रिड वाण: इंद्रायणी, महिको, NS 404, क्रिश, प्रिया, जिप्सी, बीजसिद्धी

Kakdi lagwad बियाणे प्रमाण:

 * एक एकर लागवडीसाठी 200 ते 400 ग्रॅम बियाणे लागते.

 * बियाणे खरेदी करताना ते चांगल्या प्रतीचे आणि रोगमुक्त असल्याची खात्री करा.

पूर्व मशागत आणि लागवड:

 * शेतात उभी आडवी नांगरणी करून ढेकळे फोडून घ्यावीत.

 * शेतात चांगले कुजलेले शेणखत टाकून जमीन सपाट करावी.

* सरी पद्धतीने लागवड करताना 1.5 ते 2.5 असे दोन ओळीतील अंतर ठेवून सऱ्या पाडाव्यात. सरीच्या दोन्ही बाजूस मध्यभागी 45 ते 60 सेमी दोन वेलीतील अंतर ठेवून प्रत्येक ठिकाणी 3 ते 4 बिया टोकाव्यात. लागवडीनंतर पंधरा दिवसांनी रोपांची विरळणी करून प्रत्येक ठिकाणी 2 जोमदार रोपे ठेवावीत.

* पेरणीसाठी 1.5-2.5 सेमी खोलीवर बी लावावे.

* लागवडी पूर्वी बियाणे बाविस्टीन(20ग्रॅम 10लिटर पाणी) या बुरशीनाशकाच्या द्रावणात भिजवून लागवड करावी.

* बेडवर काकडी लागवड  करताना  शिफारसी प्रमाणे रासायनिक खताने बेड भरून घ्यावेत. (युरिया -23 kg + 10:26: 26- 65 kg + मॅग्नेशियम सल्फेट – 4 kg + दाणेदार गंधक 12 kg + निंबोळी पेंड 100 kg + सूक्ष्म पोषक खत – 10 kg + शेणखत, कंपोस्ट, किंवा वर्मीकंपोस्टचा प्रति एकर नुसार बेड भरून घ्यावेत.)

* काकडी लागवडीसाठी बेड बनवताना मल्चिंगचा वापर करणे फायदेशीर ठरते, कारण यामुळे तणाचा बंदोबस्त होतो, तसेच मातीतील ओलावा टिकण्यास मदत होते.

खते आणि पाणी व्यवस्थापन:

• काकडी पिकास 50 किलो नत्र, 50 किलो पालाश आणि 50 किलो स्फुरद लागवडीपूर्वी द्यावे.
• लागवडीनंतर 1 महिन्याने नत्राचा 50 किलोचा दुसरा हप्ता द्यावा.
• खत टप्प्याटप्प्याने द्यावे (पेरणीवेळी, फुलोरा टप्प्यावर, फळधारणेच्या वेळी).

 * पावसाळ्यात 8 ते 10 दिवसांच्या अंतराने पाणी द्यावे.

 * उन्हाळ्यात 3 ते 5 दिवसांच्या अंतराने पाणी द्यावे.

*अतिरिक्त ओलावा टाळा, अन्यथा बुरशीजन्य रोग होण्याची शक्यता वाढते.

**ठिबक सिंचन: काकडी पिकासाठी ठिबक सिंचन प्रणालीचा उपयोग केला जातो, यामध्ये रोपाच्या वाढीनुसार पाण्याचा व खताचा समतोल राखला जातो. रोपाच्या मुळांच्या कक्षेत ओलावा राहील याची शेतकऱ्याने काळजी घेणे जरुरीचे आहे.

आंतरमशागत:

 * काकडीच्या वेलांना आधार दिल्यास फळांची प्रत सुधारते, परंतु ते खर्चिक असल्याने महाराष्ट्रात काकडीचे पीक जमिनीवर घेतले जाते.

*आर्थिक नियोजन असेल तर लागवडीनंतर एक महिन्यांनी काठ्यांचा आधार घेऊन बांधणी करावी.

 * लागवडीनंतर 25 ते 30 दिवसांनी पिकातील गवत काढून टाकावे.

 * फळे लागल्यानंतर फळांचा संपर्क मातीशी येऊ नये म्हणून फळांखाली वाळलेल्या काट्या घालाव्यात.

Kakdi lagwad रोग आणि किड नियंत्रण:

 * काकडी पिकावर विविध रोग आणि किडींचा प्रादुर्भाव होऊ शकतो.

 * रोगांवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी योग्य वेळी कृषितज्ञांच्या सल्ल्याने औषध फवारणी करावी.

 * किडींच्या नियंत्रणासाठी जैविक पद्धतीचा वापर करावा.

* प्रतिबंधात्मक उपाय म्हणून पिवळे व निळे चिकट सापळे  एकरी 20 नग लावावेत.

सर्वसाधारण कीड:

फुलकिडे व तुडतुडे: डायमेथोएट 25 मिली किंवा इमिडाक्लोप्रिड 17.1% हे 10 मिली प्रति 15 लिटर पंप घेऊन फवारणी करावी.

मावा: डायमेथोएट (15 मि.ली./15ली.) फवारणी करावी.

पांढरी माशी:  नियंत्रणासाठी उलाला 6 ग्राम प्रति 15 लिटर पंप घेऊन फवारणी करावी.

पाने खाणारी अळी व फळातील अळी: नियंत्रणासाठी एमामेक्टिन बेंझोएट 10 ग्राम किंवा बायर फेनोस क्विक 10 मिली प्रति 15 लिटर पंप घेऊन फवारणी करावी

सर्वसाधारण रोग:

डाऊनी मिल्ड्यू(केवडा): एम-45 हे औषध लक्षणे दिसताच 30-45 ग्राम 15 लिटर पाण्यातून फवारावे. किंवा (अझोक्झिट्रोबिन 15 मि.ली. /15ली.)  फवारणी करावी.

पावडरी मिल्ड्यू(भुरी): सल्फर पावडर (40 ग्रॅम/15ली.) फवारणी करावी. किंवा

रोको 10 ग्राम किंवा टाटा ताकत 30 ग्राम प्रति 15 लिटर पाण्यामध्ये मिसळून फवारणी करावी.

मर रोग (Fusarium Wilt): मर रोगामुळे झाडे पिवळी पडतात आणि नंतर सुकून मरतात. मुळांवर बुरशीचा प्रादुर्भाव झाल्याने मुळांची वाढ थांबते.

उपाय: बियाण्यांना पेरणीपूर्वी 3 ग्रॅम थायरम प्रति किलो बियाणे याप्रमाणे प्रक्रिया करावी. रोगग्रस्त झाडे नष्ट करावी. 

काढणी व उत्पादन:

फळे कोवळी असतानाच काढणी करावी जेणेकरून बाजारात चांगला भाव मिळेल.  कोवळ्या फळांना ग्राहकांची मागणी अधिक असते. फुले आल्यापासून 8-10 दिवसांनी फळे काढणीस तयार होतात. काकडीची तोडणी दर 2 ते 3 दिवसांच्‍या अंतराने करावी. जाती व हंगामानुसार काकडीचे हेक्‍टरी 25 ते 30 टन उत्पादन मिळू शकते.

निष्कर्ष:

सुधारीत जातींची  लागवड, नियोजनबद्ध खत आणि पाणी व्यवस्थापन, कीड-रोगांचे नियंत्रण या गोष्टींचे  योग्य नियोजन केल्यास Kakdi lagwad काकडीच्या लागवडीतून चांगले उत्पन्न मिळू शकते.

FAQs | वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न–

1. काकडी लागवड कधी करायची?

उत्तर – काकडीची  लागवड उन्हाळी आणि पावसाळी दोन्ही हंगामात केली जाते.

उन्हाळी पीक: जानेवारी ते फेब्रुवारी 

पावसाळी पीक: जून ते जुलैमध्ये बियाणे पेरले जाते.

• काकडीची बांधणी कधी करावी?

उत्तर- लागवडीनंतर एक महिन्यांनी काठ्यांचा आधार घेऊन बांधणी करावी.

•  काकडी किती दिवसात येते?

उत्तर -बी पेरणीपासून 45 दिवसांनी फळे चालू होतात.

• काकडी मध्ये किती टक्के पाणी असते?

उत्तर – काकडीमध्ये 95% पाणी असते, ज्यामुळे ते शरीरातील पाण्याची पातळी टिकवून ठेवते आणि उन्हाळ्यात थंडावा देते.

• काकडीचे एक एकर लागवडीसाठी किती बियाणे लागते?

उत्तर- काकडीचे एक एकर लागवडीसाठी 200 ते 400 ग्रॅम बियाणे लागते.

• पॉलिहाऊस मध्ये कोणत्या प्रजातीची काकडी लावावी?

उत्तर- काकडी पिकाच्या फळधारणा होणेसाठी, परागीकरण होणे आवश्यक असते. हे परागीकरण मधमाश्या द्वारे व इतर कीटकामार्फत होते. पण पॉलीहाऊसमध्ये मधमाश्या व त्यासारख्या किटकाना आत प्रवेश करणे अवघड जाते, म्हणून पॉलीहाऊसमध्ये पिकाची लागवड करत असताना “पार्थेनोकार्पिक” प्रजातीच्या काकडीची लागवड करणे आवश्यक आहे.

• काकडीचे औषधी गुणधर्म कोणते?

उत्तर- काकडीमध्ये तंतूंचे प्रमाण असल्यामुळे पचनक्रिया सुधारते.

काकडीमधील ‘अ’ जीवनसत्व डोळ्यांचे आरोग्यासाठी उपयुक्त आहे.

काकडीमधील पोटॅशियम आणि मॅग्नेशियम रक्तशुद्धी करतात.

काकडीचे सेवन रक्तातील साखरेची पातळी नियंत्रणात ठेवण्यास मदत करते.